Wat is EMDR?

Eye Movement Desensitization and Reprocessing, afgekort tot EMDR, is een therapeutische behandelmethode voor psychisch trauma ontwikkeld door Francine Shapiro en bestaat sinds eind jaren 80. Door middel van bilaterale stimulatie (= het telkens wisselen van de aandacht van links naar rechts met oogbewegingen, met geluiden via een koptelefoon of met aanrakingen op de knieën/handen ('tappen') of door trillingen via buzzers) zal de emotionele intensiteit van oude herinneringen veranderen en zal het natuurlijk verwerkingssysteem terug geactiveerd worden. Deze methode brengt vaak snel verandering teweeg en uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat cliënten goed op EMDR reageren.

Wat is een trauma?

Een trauma is een gebeurtenis die een negatieve diepgaande indruk achterlaat. Dit kunnen kortstondige, langdurige, eenmalige of weerkerende gebeurtenissen zijn en ze kunnen doelbewust of per ongeluk zijn toegebracht.
Een groot deel van de getroffenen ‘verwerkt’ deze ervaringen op eigen kracht. Bij anderen ontwikkelen zich psychische klachten en heeft het meemaken van een trauma vaak grote gevolgen op de persoonlijkheid of op emoties.
Vaak gaat het om herinneringen aan de schokkende gebeurtenis die zich blijven opdringen, waaronder angstwekkende beelden (herbelevingen, flashbacks) en nachtmerries. Andere klachten die vaak voorkomen zijn schrik- en vermijdingsreacties. Men spreekt dan meestal van een ‘posttraumatische stress-stoornis’ (PTSS).

Voor wie?

EMDR is bedoeld voor de behandeling van mensen met PTSS en andere trauma-gerelateerde angstklachten. Dit zijn klachten die zijn ontstaan als direct gevolg van een concrete, akelige gebeurtenis, waarbij het denken eraan nog steeds een emotionele reactie oproept.
De jongste jaren is het uitgangspunt van EMDR-therapie verruimd. De therapie wordt nu ook op meer algemene basis toegepast bij allerhande klachten en problemen die voortvloeien uit schokkende ervaringen zoals bijvoorbeeld faalangst, fobieën, paniekaanvallen, angststoornissen, slaapproblemen, depressie, burn-out, eetstoornissen, psychose dwangstoornissen, verslavingen, woede, rouwproblematiek, onverwerkte levensgebeurtenissen, hypochondrie, terugkerende patronen die je belemmeren e.a. EMDR is voornamelijk effectief als zulke problemen voortvloeien vanuit niet-verwerkte gebeurtenissen.
Het kan gaan om een enkele ervaring (zoals een ongeluk, overval, natuurramp, aanslag, …), maar EMDR wordt ook toegepast bij slachtoffers van jarenlange trauma’s (bv. partnergeweld, seksueel misbruik, verwaarlozing, …).
Als het gaat om een trauma na een éénmalige ingrijpende gebeurtenis, dan zijn mensen vaak al na enkele sessies in staat om hun dagelijkse bezigheden weer op te pakken.
Bij mensen die langdurig trauma hebben meegemaakt en bij complexere problematiek duurt de behandeling langer; vaak is het hierbij bovendien aangewezen om EMDR toe te passen binnen een breder kader van psychotherapeutische zorg.
In meer ernstige gevallen kan het jaren duren vooraleer het aangewezen is om via EMDR verwerking te doen. We kunnen in die gevallen ook de EMDR als methode toepassen maar de focus hierbij ligt op het voorbereiden, dat wil zeggen het stabiliseren, hulpbronnen bij de cliënt versterken, om zo te komen tot een stabieler evenwicht bij de cliënt.
EMDR-therapie is zowel geschikt voor kinderen, adolescente, volwassenen en ouderen. Zelfs bij erg jonge kinderen die nog niet kunnen spreken kan EMDR helpen om bepaalde gebeurtenissen te verwerken, zodat het kind die onverwerkte gebeurtenissen niet meeneemt in zijn of haar ontwikkeling.

EMDR-behandeling

Hoe weet je of EMDR kan worden toegepast?

In het begin van de therapie zal er uitgebreid aandacht worden besteed aan de oorzaak en achtergrond van de klachten. Daarnaast wordt er een taxatie gemaakt van een aantal individuele kenmerken, waaronder de persoonlijke draagkracht en de last die men van de klachten ondervindt. Hieruit zal blijken of een gerichte traumabehandeling op dat moment nodig is, en of daarvoor EMDR kan worden gebruikt. De therapie wordt pas opgestart bij voldoende stabiliteit.

Welke voorbereidingen zijn nodig?

De therapeut zal vertellen wat hij gaat doen en waarom en bespreken hoe jij jouw emoties zo goed mogelijk de baas kan blijven. Tevens zal er een targetplan (gebeurtenissen verleden – triggers heden – toekomstverwachting) opgesteld worden.

Hoe gaat EMDR in zijn werk?

Een EMDR-behandeling vertrekt van een schokkende gebeurtenis of trauma. In eerste instantie zal de therapeut je vragen om het trauma zo goed mogelijk te beschrijven. Van hieruit zal het ergste traumatische beeld scherp gesteld worden met bijhorende negatieve gedachte en daaraan gekoppelde positieve gedachte om naar toe te werken.
Vervolgens word je gevraagd in de mate van het mogelijke aan de gebeurtenis terug te denken, inclusief de bijbehorende beelden, gedachten en gevoelens. Tegelijkertijd zal de therapeut een afleidende stimulus gebruiken, zoals een hand die links-rechts beweegt, tactiele stimulatie met behulp van vibrerende buzzers of door afwisselende tikjes op beide knieën, of afwisselende geluiden aan elk oor via een koptelefoon.

Er wordt gewerkt met ‘sets’ (= series) stimuli. Na elke set wordt er even rust genomen en word je gevraagd goed door te ademen. De therapeut zal je vragen wat er in gedachten naar boven komt. De EMDR-procedure brengt doorgaans een stroom van gedachten en beelden op gang, maar soms ook gevoelens en lichamelijke sensaties. Vaak verandert er wat. Je wordt na elke set gevraagd je te concentreren op de meest opvallende verandering, waarna er een nieuwe set volgt.

Wat zijn de te verwachten effecten?

De sets zullen er uiteindelijk toe leiden dat de beelden en herinneringen gedesensitiseerd (minder gevoelig) en verwerkt worden, waardoor een genezingsproces op gang gebracht wordt. De oude herinneringen zijn na een geslaagde EMDR-behandeling min of meer neutraal om aan terug te denken (verliezen kracht en emotionele lading). De reacties op de huidige triggers (= alles dat je aan de gebeurtenis doet herinneren) zullen ook neutraal zijn en doordat de therapeut je ook voorbereid op een toekomstige confrontatie met de angstwekkende situatie zal je sterker zijn in toekomstige situaties.

 

 

Hoe verklaar je EMDR?

Tot op heden kan de wetenschap het fenomeen van EMDR nog niet eenduidig verklaren. EMDR-behandelingen gaan ervan uit dat een persoon niet kan herstellen van een gebeurtenis zolang die onverwerkt blijft. Zodra de blokkade weg is, kan je pas gaan werken richting herstel. EMDR vertegenwoordigt een specifieke methode dat kan begrepen worden binnen een ruimer theoretisch model, ‘Adaptive Information Processing’ (AIP) genaamd.
Deze term verwijst naar een aangeboren capaciteit van het brein om moeilijke levenservaringen te verwerken en te komen tot een adaptieve oplossing (zoals het lichaam zichzelf herstelt van fysieke wonden). Het AIP-model zegt dat het informatieverwerkingssysteem van de hersenen geblokkeerd kan geraken als gevolg van een psychisch trauma en dat specifieke methoden, zoals EMDR, katalysator kunnen zijn voor een effectieve informatieverwerking die leidt tot een snelle en adaptieve verwerking van het trauma.
Herinneringen, die op een dysfunctionele manier zijn opgeslagen, liggen aan de basis van pathologie. Hierbij zijn aspecten van de traumatische beleving op zintuigelijk, lichamelijk, emotioneel of cognitief vlak opgeslagen in dysfunctionele geheugennetwerken. EMDR maakt het mogelijk hiertoe toegang te krijgen en te zorgen voor een aangepaste informatieverwerking zodat de dysfunctionele opgeslagen herinneringen alsnog worden verwerkt en op bewust niveau toegankelijk worden zonder dat ze nog een emotionele lading oproepen. Een verklaring voor de werkzaamheid van EMDR is dat het natuurlijk verwerkingssysteem wordt gestimuleerd door het terugdenken aan een nare herinnering in combinatie met het maken van oogbewegingen. Omdat een traumatische herinnering wanneer deze in gedachten wordt genomen zowel levendig als intens is, kost dit betrekkelijk veel geheugencapaciteit. Maar het zo snel mogelijk volgen van de vingers van de therapeut, zoals dat bij EMDR gebeurt, kost ook geheugencapaciteit. Door deze concurrentie van werkgeheugentaken is er weinig plaats voor de levendigheid en de naarheid van de herinnering. Dit biedt de patiënt de mogelijkheid om een andere betekenis aan de gebeurtenis te geven.
Eén van de hypothesen is ook dat de oogbewegingen die optreden tijdens de REM-slaap dezelfde functie hebben als de bewegingen van de bilaterale stimulatie. Of nog preciezer, dat EMDR slaapgolven produceert zoals tijdens de diepe slaap.
Ervaringen opgedaan tijdens de dag worden opgeslagen in een soort tijdelijk geheugen (vergelijkbaar met het RAM-geheugen van een computer) en worden tijdens de nacht verwerkt om daarna opgeslagen te worden in het lange termijngeheugen (vergelijk met de harde schijf van een computer). De tijdelijke herinnering wordt tijdens de droom herbeleefd met alle zintuigen om zo opgenomen te worden in het langetermijngeheugen. Tijdens deze informatieverwerking wordt nieuwe informatie aan oudere geheugennetwerken in de hersenen gelinkt.
Het lijkt er op dat de EMDR-therapie steunt op processen die verwant zijn aan deze die werkzaam zijn tijdens de paradoxale en diepe slaap en vermoedelijk de overdracht van informatie tussen de verschillende hersendelen stimuleert (onder andere tussen de amygdala, de hippocampus en de cortex (Marco Pagani, 2017)). EMDR maakt het bijvoorbeeld mogelijk om verbanden te leggen tussen geblokkeerde informatie van een traumatische herinnering en gegevens gestockeerd in de “databank” van onze hersenen. Traumatische herinneringen zijn geen echte herinneringen maar geheugenfragmenten bestaande uit fysiologische gewaarwordingen, zintuiglijke indrukken en motorische ervaringen, alsook partiële of gedesintegreerde affectieve en cognitieve (gedachten, ideeën) belevingen. Deze onderdelen van de ervaring zijn gefragmenteerd opgeslagen waardoor de ervaring niet als echte herinnering kan geïntegreerd worden in de levensgeschiedenis van het slachtoffer, zolang deze niet behandeld is.
Ons zenuwstelsel is samengesteld uit het willekeurig zenuwstelsel en het autonome zenuwstelsel. Het autonoom zenuwstelsel, ook neurovegetatief systeem genoemd, is samengesteld uit het sympatisch en parasympatisch systeem. Het sympatisch systeem wordt actief wanneer we in staat van alertheid zijn, of wanneer er gevaar dreigt (vlucht/vecht respons) (vergelijkbaar met het gaspedaal van de auto). Het parasympatisch systeem daarentegen zorgt voor rust en herstel in ons organisme (vergelijkbaar met de rem van een auto). We voelen ons ok of veilig wanneer beide in een soepel en dynamisch evenwicht verkeren. De verwerking van de informatie gebeurt vermoedelijk door stimulatie van het parasympatisch systeem (dromen tijdens de slaap, de hypnagogische toestanden voor en na de slaap, etc.) tijdens het in contact komen met de herinnering aan de negatieve levensgebeurtenissen. Maar als deze herinneringen te beangstigend zijn dan schiet het sympatische zenuwstelsel meteen in gang met verhoging van de stress als onmiddellijk gevolg. Wanneer het gaat om een traumatische gebeurtenis die je hebt meegemaakt, is de spanning te groot om te kunnen verwerken. Je wordt dan wakker, je verlaat de parasympatische toestand en je valt terug in een fysiologische toestand van stress. Dit is een vicieuze cirkel.
EMDR induceert neurobiologische mechanismen die de activatie van de niet-verwerkte herinneringen vergemakkelijken en de verwerking bevorderen.
De effectiviteit van EMDR kan dus ook via een biologisch mechanisme verklaard worden. Tijdens de zogenaamde REM-slaap, of droomslaap, bewegen de ogen ongecontroleerd ('rapid eye movement'). Het is tijdens deze slaap dat veel van de associaties die we leggen tussen gebeurtenissen in ons leven worden aangemaakt en verwerkt. Door het principe van oogbewegingen en andere stimuli (zoals trillingen met pulsers, tikjes op de knie, geluiden) te gebruiken, kunnen pijnlijke ervaringen worden losgekoppeld van associaties, zodat men deze kan verwerken.

Welke voordelen heeft EMDR in vergelijking met andere psychotherapeutische methoden?

Het voordeel van EMDR ligt in de snelheid en de efficiëntie van de behandeling. Maar eveneens in de resultaten die ook na lange tijd blijvend zijn, en het rekening houden met zowel gedachten als gevoelens.